Hoa sen từ lâu đã là một biểu tượng cao quý không những trong tín ngưỡng dân gian mà còn là biểu tượng cao quý của phẩm cách con người.
Sen mọc lên từ chốn tăm tối bùn lầy hôi tanh mà không bị vương bẩn. Khi cây sen lớn lên, sinh sôi nảy nở làm cho dòng nước ở nơi đó trở lên trong mát. Hương sen toả lên một mùi thơm thanh mát, không nồng nàn, ngào ngạt. Bông sen từ khi nở tới lúc tàn không hề bị một loài ong bướm nào tới đậu lấy nhuỵ. Cây sen từ lúc nảy mầm trong bùn đất, ở đáy nước cho tới lúc vươn lên trên mặt nước rồi xoè lá, trổ hoa là cả một quá trình sinh trưởng kiên nhẫn và lớn lao.
Chẳng thế mà dân gian ta đã có câu:
“ Trong đầm gì đẹp bằng sen
Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng
Nhị vàng bông trắng lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”
Hoa sen hàm tiếu
Hồ Tây là danh thắng bậc nhất của thủ đô, một phần cũng nhờ có những đầm sen lớn ven hồ. Sen Hồ Tây nổi tiếng là loại sen trăm cánh hay có nhiều cách gọi khác nhau “Sen bách diệp”, “Sen bách liên”. Người xưa đã tự hào đặt câu ca rằng:
“Đấy vàng đây cũng đồng đen
Đấy hoa thiên lý, đây sen Tây Hồ”
Người Hà Nội từ xa xưa đã tìm cách đưa sen Tây Hồ vào nghệ thuật uống trà. Vào mùa sen, từ cuối tháng 5 đến đầu tháng 9, người dân nơi đây thường dậy từ rất sớm, giữa khoảng không gian mênh mông, làn sương mỏng manh đang tan đi trong mùi sen thơm nức… 5h sáng, mấy chiếc ghe bắt đầu vào việc. Đôi mắt tinh nhanh của người hái sen tìm kiếm những búp sen “hé miệng sáo” đang lấp ló giấu mình sau những tấm lá. Và rồi chính họ cũng thoắt ẩn thoắt hiện trong đầm sen mênh mông. Chỉ biết là trước khi nắng lên thì ghe đã cập bờ đầy ắp búp sen hồng.
Sen sau khi được thu hái được các nghệ nhân tách gạo sen ra khỏi búp sen. Trung bình cứ 1000 – 1200 bông sen mới đủ gạo sen để ướp được 1 kg trà..
Trà được chọn để ướp sen phải là trà mạn hảo – trà Shan tuyết cổ thụ vùng mạn ngược Hà Giang, mọc ở độ cao 800-1300m, quanh năm sương phủ. Các nghệ nhân ướp trà trân trọng, nâng niu từng búp trà này như một báu vật. họ chọn lựa những búp non, những lá trà bánh tẻ rửa sạch, cho vào chõ đồ chín. Sau khi phơi khô, họ cho trà vào một chum (vại), trên phủ một lớp lá chuối khô, ủ 3-4 năm cho trà phong hoá bớt chất chát, có độ xốp như giấy bản mà vẫn lưu giữ được hương vị đặc trưng.
Khi ướp, người ta rải một lớp trà, rồi một lớp gạo sen mỏng, rồi lại một lớp trà, một lớp gạo sen. cứ như vậy cho đến khi hết trà.Thời gian ướp tuỳ thuộc vào độ ẩm của trà và gạo sen, thường từ 18-24h. Sau đó, trà được lấy ra đem sàng để loại bỏ những hạt gạo sen. Sàng xong, trà được đóng vào trong những chiếc túi làm bằng giấy chống ẩm để giữ cả hương sen lẫn hương trà, rồi sấy cho đến khi cánh trà khô, hương sen quyện thì bỏ ra. Lại ướp một lần sen thứ 2, thứ 3, thứ 4…tuỳ thuộc vào sở thích của người thưởng trà đậm hay nhạt.
Chẳng thế mà cứ mỗi 1kg trà sen thời xưa được đổi bằng 2 – 3 chỉ vàng mà người sành trà vẫn nao nức lùng mua cho bằng được.
Cũng vì lẽ đó, trải qua bao thăng trầm của lịch sử, thưởng thức trà Sen vẫn luôn là một lễ nghi không thể thiếu trong văn hoá thủ đô.
Bạch Hạc Trà
